DANTİPALİ BEY EFSANESİ Anadolu efsanelerinde dervişlerin kuş şeklinde görülmeleri, bir başka deyişle  (Uygurca Dantipali Bey Efsanesi’nde de görüldüğü gibi) “hayvan donuna girmeleri”, hayvanlarla konuşma (Pertev Naili Boratav/İzahlı Halk Şiiri Antolojisi/ İstanbul 1943-Sf.43) DANTİPALİ BEY EFSANESİ Dantipali Bey Efsanesi, Orta Asya’da Baykal gölünün güneyinde  VIII.-XII. Yüzyıllarda hüküm sürmüş olan  Uygurlara aittir. Bilindiği gibi Uygurların bir kısmı Mani, bir kısmı ise  Buda dinine inanmış, bu yüzden de Uygur Edebiyatı Manici Budacı  olmak üzere iki ayrı din ve edebiyat şubesi ile anılmışlardır.. Dantipali Bey Efsanesi, Burkancı yani Buda dinine inanan Uygur Medeniyetine ait, Çatik adı verilen  ve dini, destansı, masalsı hikâyeler olarak adlandırılan edebi türlere örnek bir hikâyedir.   Çatikler, Buda dininin öğretilerini kurmaca bir vaka düzeni içinde anlatan Buda dininin öğretilerini içeren dini hikâyelerdir. Çatikler dini konulu uzun masallar şeklindedir.  Çatikler çok defa da sudurlardan ayrı kitaplar hâlinde yazılmışlardır. () Çatik adı verilen parçalar, Buda’nın hayatlarından herhangi birini anlatır.  Burkancı dinin inaçlarına göre  “ tenasih inancı “  canlar birçok defa dünyaya gelirler.  Ölüm veya doğum süreğendir.  Canlılar bazen tanrılar âleminde, bazen cinler âleminde, bazen insanlar veya hayvanlar âleminde birçok defa yeniden doğarlar ve ölürler.  Bu inanca göre Buda’nın  kendisi de birçok defa dünyaya gelmiştir. (Reşid Rahmeti Arat, Eski Turk Şiiri’’nden alıntı.) İslami edebiyattaki menkıbeler ile  işleyiş ve amaç yönünden benzerlikler gösteren  Çatiklerin  “bazen musiki refakatinde anlatıldığı, bazılarının da piyes yapısına sahip olduğu ve temsil edildiği tahmin edilmektedir. “(Ş.Tekin 1965: 31-33). (Şinasi Tekin, Uygur bilgini Singku Seli Tutung’un bilinmeyen yeni bir çevirisi üzerine, Türk dili araştırmaları yıllığı-Belleten 1965, sayfa 66, 29-33.) Dantipali Bey Efsanesi, Altun Yaruk içinde bulunan bir hikâyedir.   Altun Yaruk kitabı ise Beş Balık’lı Uygur yazarı olan Şıngku Seti Tutung tarafından Çinceden Uygurcaya çevrilmiş bir eserdir.  Altun Yaruk’u, ünlü Rus Türkoloğu E. Sergey Malov, Çin’in Gansu bölgesinde, Su-cou şehri yakınındaki Wun-fi-gu adlı küçük bir köyün yakınlarında, Budistlere ait bir tapınakta  bulmuş ve Radlof ile birlikte okumuş;  1913 yılında Radlof ve Malov bu eseri      “Altun Yaruk – altın ışık” adı ile neşretmişlerdir. (Şinasi Tekin, Uygur bilgini Singku Seli Tutung’un bilinmeyen yeni bir çevirisi üzerine, Türk dili araştırmaları yıllığı-Belleten 1965, sayfa 66, 29-33.) Saddet Çağatay da Altın Yaruk adlı eserdeki Şehzade İle Aç Pars (efsane)si  ile diğer bazı (efsane)leri  Türkçeye çevirmiştir. Altun Yaruk, Çinceden Uygurcaya çevrilen en hacimli sudur ve “tercümeden ziyade müstakil bir adaptasyon’dur.  Şıngku Seli Tutung eseri Çinceden çevirirken  birçok ilaveler yapmış ve eseri genişletmiştir. () Dantipali Beg, Çaştani Bey, Şehzade İle Aç Pars Hikâyesi  Altun Yaruk içerisindeki en meşhur çatiklerdir.  Eser daha çok Burkancılığın esaslarını, felsefesini ve Buda’nın menakıpnamelerini anlatır.   Dantipali Bey Hikâyesinin  teması diğer  Budist (efsane)lerindeki merkezi tema ile yakından ilgilidir.  Çatiklerin “Ana teması canlılara eziyet etmemek ve hayvanlara kendini adamak suretiyle ruhunu yüceltip Nirvana’ya ulaşmaktır.” Dantipali Bey Hikâyesinde de aşağı yukarı böyle bir tema mevcuttur. "Dantipali Bey Efsanesi" F. W. K. Müller ‘in tercüme ettiği Uigurica IV adlı eserdeki dört hikâyenin arasında  yer alır.  dört hikâyeden birdir. Uıgrıca’da bulunan diğer (efsane)ler ise  "Maymunlar Beyi Efsanesi, ve "Mukaddes Tavşan Hikâyesidir. Uıgrıca  adlı eser Süleyman Himran tarafından da Türkçeye çevrilip basılmıştır. () Dantipali Beğ  Efsanesinde emrindeki geyikleri kurtarmak için kendini feda eden bir geyik ile bu geyiği öldür5en Dantipali Bey’in hikâyesi anlatılmaktadır.  Dantipali Bey,  bir gurup geyikle karşılaşır. Geyiklerin önderi olan baş geyik, maiyetindeki geyikleri kurtarmak için kendini feda eder. Dantipali Bey  geyikler beyini öldürür ama bu defa  ortaya çıkan korkunç alevler de Dantipali Bey’i yutar. () “Himran bu nedenle kendisinin de tercümeyi iki satır olarak; orijinal metin ve altında birebir çevirisi ile karşı sayfada da Türkiye Türkçesiyle yaptığını ifade etmiştir. Eserde her hikâyenin sonunda ilgili notlar ve eserin tamamına ait bir sözlük bölümü yer almaktadır.” (Tanıtım Bülteninden)  [Uygurca Üç “efsane”  (F. W. K. Müller, Uıgurıca IV, adlı eserinin Türkçeye Çevirisi) Çevirmen, Süleyman Himran, Basım Tarihi: 1946] DANTİPALİ BEY EFSANESİNİN ÖZETİ Dantipali adamları ile ava çıkar ve birçok geyik avlar.  Başka bir ormana giderler  ve beş yüz geyiğe daha rastlar. Aralarında öbür geyiklerden  çok daha  güzel, altın renkli bir geyik vardır. Bu geyik, geyiklerin kralıdır. Aslında bu geyik, geyik suretine  bürünmüş olan  Buddha’nın kendisidir. Avcılar beş yüz geyiği kovalamaya başlar.  Dantipali ve adamları Onları  kuşatırlar. Olum korkusu içinde çırpınan geyikler bu güzel geyiğin yanına gelerek canlarını kurtarmasını rica ederler. Fedakâr, iyiliğin ve faziletin timsali olan lider geyik onlara yardımda bulunmak, gerekirse kendini feda etmek kararını verir. Kral Geyik, Kral Dantipali’nin yanına giderek  beş yüz maralın hayatını bağışlamasın rica eder. Nasihat ederek, canlıları öldürmenin ne kadar günah olduğunu anlatmaya çalışır. Fakat Dantipali bunları dinlemeyerek keskin kılıcını çekip, kutsal geyiğin boynunu kesip, başını yere fırlatır.  Fakat bu arada sağ eli bileğinden koparak kılıcıyla beraber yere düşer. Dantipali feryat etmeye başlayarak yaptığı kötülükten pişman olur. Ama iş işten geçmiştir. Yer yarılır, avcı cehenneminden alevler çıkararak Dantipala’nın bütün vücudunu sarar ve bu alevler onu alarak  cehenneme götürür. Korkunç alevler Dantipala’yi sardıktan sonra yükselir, göğe dayanır ve  korkunç bir yankı duyulur. Yağız yer deprenir. Dört tarafı ateş almıştır. Büyük dağlar yıkılarak birbirinin üzerine gelir. Dantipali de bu alevler içinde kalır, ümidi kesilir, dayanamayarak kendisinden geçer. Vücudu yanıp kavrulur. Avcı cehennemi şeytani ağzını açıp Dantipali’yi yutar. (http://www.edebiyatvesanatakademisi.com/islamiyet-oncesi-donem/dantipali-bey-(efsane)si-uigurica-muller-den-tercume-1205.aspx)   (5. Bölümün Sonu) (Devam Edecek)