ADEYZE (ATİZE) CAMİİ

Abdülkadir KALENDEROĞLU   Akmescit (Hacı Aftal, Mollabahşi) Mahallesi’nde, Yeni Camii Caddesi ile Adeyze Camii Sokağın kesiştiği köşede olup 44. pafta, 480. ada ve 22. parselde yer alır. “Atize Camii” adı ile de anılan yapı, ilk defa Mollabahşi adında bir hayırsever tarafından bir mescit olarak yaptırılmış, daha sonraki yıllarda bu mescit yıkılarak yenilenmiştir. Kesme taştan yaptırılan bugünkü caminin doğu ve kuzey cepheleri evlerle çevrili, üst örtüsü ise kırma çatılı ve Marsilya kiremitle kaplıdır. Cami girişi batı cephede olup kenarları şevli, dikdörtgen bir niş içinde yer alan iki kanatlı demir kapıdan sağlanır. Kapı bordürü basık yuvarlak kemerli ve mermerden olup kilit taşında kenger yaprağı motif olarak işlenmiştir. Kapı üzerinde üç satırlık mermer kitabe yer alır. Kitabede; “İnne’s-salâte kane’t ale’l-mü’minîne kitâben mevkûtê. Sâhibü’l-hayrât ve’l-hasenât. hânedân-ı kadîm Hacı Alizâde Hacı Mustafa Ağa hamdullah Teâlâ sene 1247 Ketebehü Mehmed Emin er’rasih” yazılıdır. Kitabesine göre, H. 1247 / M. 1831–1832 yılında Hacı Ali oğlu Hacı Mustafa Ağa tarafından yaptırılan camiye iki kanatlı ve demir doğramalı kapıdan gerilir. Bu giriş kapısının solunda dışarıdan kadınlar mahfiline çıkılan tek kanatlı bir kapı daha vardır. Ancak bu kapı kullanılmamakta olup harime girişin solunda ve kuzey cephe duvarına dayalı 12 basamaklı ahşap merdivenle kadınlar mahfiline çıkış sağlanır. Cami girişinin önü ahşap bölme ile harimden ayrılmış, sol duvar ayakkabılık haline getirilmiştir. Caminin son cemaat kısmı harimin kuzey cephesinde olup bu kısmın üzerini de kadınlar mahfili oluşturur. Kadınlar Mahfili, üç taraftan duvarlara, ortada ise beş ahşap direğin üzerine oturur. Mahfilin ön kısmı altta ahşap parmaklıklı, üst kısımda ise ahşap kafeslidir. Harimin zemininden bir basamak yükseklikteki son cemaat yerinin doğu kısmı müezzin mahfili olarak düzenlendiği gibi batı kısmı da ahşap bölme ile ayrılarak imam odası haline getirilmiştir. Harimi, batı yönünde ve giriş kapısının sağında dikdörtgen formlu ve etrafı taş söveli bir, kıble yönünde yine etrafı taş söveli dikdörtgen formlu iki pencereden aydınlatır. Ayrıca batı yönünde ve iki giriş kapısı arasında ve üstte demir parmaklıklı küçük bir pencere daha vardır. Pencereler basık yuvarlak kemerli, duvardan içe doğru eğimli ve demir parmaklıklıdır. Harimin tavanı ahşap olup daha çok sivil mimaride görülen ampir tavan süslemesine sahiptir. Tavanın ortasında bitkisel motiflerden oluşan 14 kenarlı ahşap bir göbek ile dört köşesinde birer sarkıt bulunan kare formunda ahşap bir panel yer alır. Mihrap iki yanda dikine yivlerle bezeli ve prizmatik küçük sütunçeli olup mermer kaplamalı iken 2008 yılındaki restorasyonda mermer kaplamalar sökülerek alttaki kök boya resimler ortaya çıkarılmış, perde motifli mihrap nişinin alt kısmı sıvanarak beyaza boyanmış, üst kısmı ise yeşilin değişik tonlarında kök boya ile geometrik ve bitkisel motifli olarak işlidir. Yine mihrabın iki yanındaki Hz. Ömer (ra) ve Hz Osman (ra) yazıları restorasyonda sıvanın altından çıkarılmıştır. Bu yazıların üzerine yuvarlak pano olarak Allah (cc) ve Muhammed (sas) isimleri tablo olarak konmuş olup başka bir yazı yoktur. Güneybatı köşede yer alan minber ahşap ve basit işçilikli olup merdiven korkulukları geometrik süslemelidir. Minberin üstündeki küçük ahşap kapıdan minareye çıkılır. Harimde, yerlere seccade tarzı halı serili, duvarlar içten beton sıvalı ve üzeri beyaz renkte boyalı, dıştan kesme taşlı olup bu duvarlardan silme biçimli taş saçakla kırma çatıya geçilir. Çatının üst örtüsü Marsilya kiremitle kaplıdır. Caminin güneybatı köşesinde yer alan minare, külâhı hariç tuğladan yapılmıştır. Kaidesi caminin içerisine yerleştirilen minarenin girişi minberin sahanlığından bir basamak üsttedir. Tuğla örgülü kısa gövdeden şerefeye geçilir. Şerefenin alt kısmı beş sıra kirpi burnu ile bezeli, korkuluğu ise taş levhalardan oluşmaktadır. Gövde gibi tuğla örgülü petek, yatay ve dikey çemberlerle sağlamlaştırılmıştır. Taştan külâh yarım yuvarlak kesitli taş bilezikle başlar, içbükey-dışbükey silmeli olarak devam ederek âleme ulaşır. Adeyze Camii, değişik tarihlerde tamir ve restorasyonu yapılarak bugüne gelmiştir. Caminin bilinen ilk tamiri 1902 yılında yapılmış, yangında zarar gören kadınlar mahfili yenilenmiş, demir giriş kapıları yaptırılmış, 1955 yılında ahşap tavanı yenilenmiş, pencereler küçültülmüş, 1984 yılında çatı onarılmış, tavan üzerindeki toprak alınarak yerine izocam kaplama yapılmış, olukları yenilenmiş 1989 yılında boya ve badanası yapılmış, pencere hizasına kadar duvarlar lâmbri ile kaplanmış, son cemaat kısmına da oda yapılmıştır. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından 09–02–1979 tarih ve A–1522 sayılı karar ile tescillenerek koruma altına alınan cami, en son 2008-2009 yıllarında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 98.000.00 YTL harcanarak tamir ve restorasyonu yaptırılmış, bu restorasyonda duvarların lambri kaplamaları sökülmüş, boya ve sıvaları kazınmış, minare ile taş kaplamalar arası derzlenmiş, mihrabın mermer kaplamaları sökülerek altındaki kök boya resimler ortaya çıkarılmıştır.