Bu makam, tevhit mertebelerin ikincisidir. Bu makam, halkı zahir ile, Hakk’ı batın ile müşahade etmektir. Bu makamda Hakk her şeye ayna olmuştur ve Hakk aynasında da halk zahir olmuştur. Yani bu makamda Hakk aynasından halk  ve tüm âlem görünür.
Cem makamında halk aynasından görünen Hakk idi.Hazretü’l-Cem makam’ında ise bunun tam tersidir. Hakk aynasından halk ve tüm âlem görünür.
Bu hususların daha iyi anlaşılabilmesi için Hakk’ın her şeye ayna olmasını, bir misal ile açıklamaya çalışalım. Mesela gündüz güneş vardır ve görünür (zahir). Yıldızlar var olmasına rağmen görülmezler (batın). Gece güneş var olmasına rağmen görünmez (batın).  Gece olduğu için yıldızlar zahirdir (görünür.) Gecedir, güneş görülmez, bu defa yıldızlar ortaya çıkar. Ancak yıldızlarda görünen ışık, yine güneştir. Örnekte güneşin yıldızlardan görüldüğü gibi, halk aynasından görünen yine Hakk’ın kendisidir. Demek ki güneşin yıldızlar aracılığı ile göründüğü gibi, Hakkikat yolcusunun gönlünde dahi görünen yine Hakk’tır. Bu durumda zahirde görünen de Hakk, batında görünen de hep Hakk’tır.Bu hususa örnek olarak daha önce verdiğimiz Kur’an’ın şu ayetini gösterebiliriz: “Oraya gelince, o mübarek yerdeki vadinin sağ kıyısındaki ağaç tarafından, kendisine şöyle seslenildi: “Ey Musa! Bil ki ben, bütün âlemlerin Rabbi olan Allah’ım.” Burada yüce Allah, Hz.  Musa’ya ağaç  aracılığı ile kendisini göstermiştir. Yüce Allah, bir hadisi kudside: “Kulum bana nafile ibadetlerle yaklaşır ki, ben onu severim ve onu sevdiğim vakit de onun işiten kulağı, gören gözü, tutan eli ve yürüyen ayağı olurum, yani benimle işitir, benimle görür, benimle yürür, benimle tutar ve her bir hareketi benimledir.Böyle olunca da o kulumun tüm fiilleri, benim fiillerim olur” buyuruyor.Görüldüğü gibi, bu makamda Hakk batın, halk ise zahir olmuştur. Böyle olunca da bu makamın hakikat yolcuları, Hakk’ı eşyanın içinde görmeye başlar. Yaşantısına geri döner. Her baktığı eşyada, her varlıkta Hakk’ı tefekkür etmeye başlarlar.İşte bu makamda hakikat yolcusu, Hakk’ı halk yüzünden manevi haz ile vücut bulup, aynen görecektir, yani gece halinde güneşin yıldızlar ve ay aracılığı ile göründüğü gibi. Bu makamın rabıtası “İlel Mevcuda İlla Ente”dir. Yani görünür-görünmez tüm varlıklardan görünen sensin ve her şey seninle mevcut demektir. İmdi Fakr-u Sani oldum gördüm MahmudumuFetedella bahr’ında hazmettim mukarrebunuOl gönül kapısı ayna etti, Feth-ül MubinBeka-billâh seyründe hazret’ül cem etti seyranımı