(Ahmet Hamdi ) Tanpınar (BEŞ ŞEHİR ’de) eski bir İstanbul mahallesindeki yaşanmışlık izlerini takip ederek tarihin şehir hayatındaki katmanlaşmasına dikkat çekmektedir. Ama asıl amacı, bu katmanlaşmanın mahalle ölçeğinde yarattığı hayat tarzını vurgulamaktadır. Beş Şehir ’de geleneksel hayatın temel yaşam alanı olan mahallenin ortadan kalkışını bütün çarpıcılığıyla yansıtır. “Bugün mahalle kalmadı. Yalnız şehrin şurasına burasına dağılmış eski, fakir mahalleliler var. Birbirinin hatırını sormak, bir kahvelerini içmek, geçmiş zamanı beraberce anmak için zaman zaman gömüldükleri köşeden çıkan, bin türlü zahmete katlanarak semt semt dolaşan ihtiyar mahalleliler… Bugünün mahallesi artık eskiden olduğu gibi her uzvu birbirine bağlı yaşayan topluluk değildir; sadece belediye teşkilatının bir cüz’ü olarak mevcuttur. Zaten mahallenin yerini yavaş yavaş alt kattaki üsttekinden habersiz, ölümüne, dirimine kayıtsız, küçük bir Babil gibi, her penceresinden ayrı bir radyo merkezinin nağmesi taşan apartman aldı. Şehirde yeni çıkan türküleri çocukların macunculardan öğrendiği, asmalı, tozlu sokaklarında, kıymetler dünyasının her gün bir parçası kaybolan bir insanlığın tehlike sezmiş bir sürü insiyakıyla birbirine sokulup yaşadıkları eski İstanbul mahalleleri artık sadece hatıradır. İşin garibi, onlarla beraber toplu yaşamayı, toplu eğlenmeyi de kaybettik.’’

Tanpınar burada son dönem İstanbul Mahallesi ile 1940’ların mahallesini çok çarpıcı biçimde karşılaştırıp, çözülen geleneksel hayat tarzını gözler önüne sermektedir. Dayanışmacı kültürden bireysel hayat anlayışına geçiş sürecinde mahalle bir yaşam alanı olmaktan çıkmakta ve böylece toplumsal yabancılaşma bir gündelik gerçek olarak insan varlığını kuşatmaktadır.