Sarı Saltık (II)

Kemaleddin Muhammed es-Serac’ın Tuffâhu’l-Ervah adlı eserinde; Sarı Saltuk için şunları yazar: “Sarı Saltuk, aynı Seyyid Battal Gazi gibi bir İslam gazi ”velisidir.” Kemaleddin Muhammed es-Serac’ın, onun bu yönünü Saltukname’den yaklaşık bir asır önce, kaleme aldığı Tuffâhu’l-Ervah adlı eserinde yer alan bir menkabesinde; “Sarı Saltuk, bir gün Dergah’ta otururken, kâfirlerle cenk eden ve yenilmek üzere olan mücahitlere manevi gücüyle yardım eden (ekstatik) bir derviş olarak tasvir edilmektedir. Menkabeye göre, Sarı Saltuk, Degah’taki dervişleri ile birlikte otururken aniden ayağa kalkarak elbisesinin üstünü çıkarıp savaşıyormuş gibi hareketler yapmaya başlamıştır. Orada kendisiyle birlikte hazır bulunanlar, Sarı Saltuk’un vücudunun muhtelif yerlerinden yara aldığını ve kanlar aktığını görürler. Bu olaydan bir müddet sonra dergâha gelen mücahitler, tam yenilmek üzereyken Sarı Saltuk’un aniden yanlarında peyda olduğunu ve kâfirleri kırdığını, böylece kurtulduklarını anlatmışlar ve Sarı Saltuk’a minnet ve şükranlarını bildirmişlerdir. (1)

Yine Saltukname’ye baktığımız zaman, burada da Sarı Saltuk’un son derece güçlü olduğunu ve yüreğinde korkunun zerresi dahi olmadığını görüyoruz. Tek başına düşman içinde girmekte, düşman kalelerini fethetmektedir. Aman dile¬yen düşmanına karşı ise çok merhametlidir. Saltukname'de, bir yiğitte bulunması gereken özel¬lik¬ler ok atmak, yazı yazmak, suda yüzmek ve yiğitçe gezmek olarak sırala¬nmıştır. Saltukname'ye göre Sarı Saltuk 99 yıl yaşamış, sonunda düşmanları tarafından zehirlendikten sonra hançerlenerek şehit edilmiştir. Ancak, son nefesini vermeden önce de kendisini zehirleyen ve hançerleyen düşmanını öldürmüştür.

EJDER ÖLDÜRME SERÜVENİ

Sarı Saltuk hakkında en önemli seüvenlerinden birisi de hiç şüphe yok ki, “Ejder öldürme” serüvenidir. Balkanlar’da yaşayan tüm Hıristiyanlar tarafından da çok muteber olarak kabul edilen bu serüven. Saltukname’de kısa bir metin halinde geçmesine rağmen (2) Velayetname-i Hacı Bektaş, (3) Velayetname-i Otman Baba(4) ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde de yer almaktadır. (5)

Bu ejder öldürme olayı özet olarak şöyledir: Sarı Saltuk, Aya Dimitri ve Aya Muson adlı cengâverlerle cenk edip onları yenerek Müslüman yaptıktan sonra Ahmed adını verdiği Aya Muson’la Dobriç ili denilen yere varırlar. Sarı Saltuk’un şöhretini duyan ve ona hayranlık besleyen Dobriç ilinin beyi Minas, kendisini karşılamaya gelir ve ikramda bulunur. Daha sonra Sarı Saltuk’tan bölgelerinde peydah olan ve kendilerine hayatı zindan eden yirmi yedi arşın boyunda bir yılandan (ejderha) söz eder ve onu öldürmesi ricasında bulunur. Minas, ejderhayı öldürdüğü takdirde tüm tebaasıyla birlikte Müslüman olacağını eklemeyi de ihmal etmez.

Hep birlikte ejderin bulunduğu yere giderler ve onun nasıl büyük bir hayvan olduğunu görürler. Sarı Saltuk, dört tekerlekli bir arabanın içine gizlenerek ejderhanın yakınına kadar yaklaşır. Arabanın yanına kadar geldiğini gören ejderha, “kükreyerek” karşı durur. Sarı Saltuk, arabanın kapısını açıp bir ok atar. Can acısından kendisini yere atan ejderha, ikinci bir okla telef olur. Sarı Saltuk, bir ok daha atar fakat ejder can havliyle Sarı Saltuk’un üzerine hamle eder. Bunun üzerine Sarı Saltuk, belindeki tahta kılıcını çekerek öyle bir vuruş yapar ki, ejderi ikiye böler. Daha sonra hayvanın derisini yüzer ve içine ot doldurur. Orada bulunan bir kiliseyi de kendisine zaviye yapar. İçersine ot doldurduğu ejderhayı da (yılanı) herkes görsün diye bu zaviyeye bırakırlar. Sarı Saltuk’un bu başarısı üzerine Dobriç ilinin beyi de sözünü tutar ve tüm tebaasıyla birlikte Müslüman olurlar. Bunun üzerine Sarı Saltuk, beyin adını İshak koyar ve tekrar Dobriç iline hükümdar tayin eder. (6)

Sarı Saltuk’un Ejder öldürme serüveni, farklı versiyonlarlaanlatılmaktadır. Bir versiyona göre, Sarı Saltuk, bölgeye gelir ve ejderin bulunduğu mağaraya girer. Karşısında yedi başlı bir ejder vardır. Her başına bir ok atarak onu vurur, fakat ejder ölmemiştir, kendisine saldırır. Zor durumda kalan Sarı Saltuk Hızır’ı yardıma çağırır. Hızır gelir, ejderi haklaması için; “Tahta kılıcıyla başını kesmesini” söyler. Bunun üzerine Sarı Saltuk, belindeki tahta kılıcı anımsar ve kılıcıyla ejderin 7 başını da keser. Böylece ejdere galip gelir. Durumu gören halk Sarı Saltuk’a iman ederek Müslüman olurlar ve kendisine teşekkür ederler. (7)

Sarı Saltuk’un ejder öldürme versiyonu zahiri bir anlatımdır. Eğer bu olayı gerçek anlamıyla ele alacak olursak, yani batıni (içsel) anlamda Ejder, “Nefs-i Emare”dir. Cehaleti ve kötülüğü temsil eder. Ejderin yedi başının kesilmesi ise “nefs-i emare, nefs-i levame, nefs-i mülhime, nefs-i mutmaine, nefs-i raziye, nefs-i mardiye ve nefs-i safiye olarak bilinen insandaki yedi nefs olarak bilinen ahlaki değerlerdir. Sarı Saltuk, beline taktığı tahta kılıçla, yani ilim ve zekâsıyla, hiç kan dökmeden bu yedi başlı nefs canavarını yok etmiştir. (8)

Bu ejderha öldürme versiyonu, Otman Baba Velayetnamesi, Demir Baba Velayetnamesi ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde ise biraz daha değişik olarak anlatılmaktadır. (9)

Yarın, on iki tabut ve on iki mezarla devam edecektir.

Hakkı SAYGI

______________________________

1) Bak. Es-Serac, v. 108 b’den naklen Kiel, “Sarı Saltuk: Pionier des Islam”, s. 262.

2) A.g.e. , II, 21-35

3) Velayetname-i HBV (mensur) ss. 46-47;krş. Velayetname-i HBV (manzum), ss. 256-260.

4) Velayetname-i OB, vv. 77b-79a.

5) Evliya Çelebi, II. 133-136

6) Ebu’l-Hayr-i Rûnî, II. 21-23; krş, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. Nüshası, vv. 243-b-244a. /A. Yaşar Ocak, Sarı Saltık. Türk Tarih Kurumu Basımevi., s. 47, 2002- Ankara

7) Prof. Dr. Belkıs Temren, Aralık 2006 Posted by nazenin | Bektaşilik ve Alevilik, Seçme yazılar, Tasavvuf | 3 Yorum

8) Hakkı SAYGI Babai

9) Bk. A. Yaşar Ocak, Sarı Saltık, Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 48-49, 2002- Ankara