(1)
Tasavvuf’ta Çok Önemli Yeri Bulunan Fena ve Beka Makamları
 Fena; yok olma, yokluk anlamındadır.  Hakikat yolcusu, bir an için aşk ve cezbeye girip, kendisinden geçer ve Tanrı ile bütünleşir. Hakikat yolcusu, bir damla misali deryaya karışır ve bu aşk deryasında yok olur.Beka; eski hal üzere olmak, tekrar kavuşmak, Tanrı ile bütünleşmek, kısacası “Enel-Hak” makamıdır.Yeryüzünde olan her şey fanidir, (Ancak) celal ve ikram sahibi olan Rabbinin yüzü ve zatı bakidir.
Fena ve Beka makamları, “Tevhit” mertebeleridir. Tevhit; Yüce Allah’ın “tek” olduğunu, âlemde O’nun zatından başka hiçbir şeyin olmadığının ifadesidir. Bu hususu İhlâs suresinde çok açık olarak görüyoruz: De ki: “O, Allah’tır, Ahad’tır, tektir” buyrulmuştur.Yüce Allah’ın tek oluşu ilk önce Halil İbrahim Peygamber tarafından dile getirilmiş, en son olarak ta Allah’ın Resulü Hazret-i Peygamber Efendimiz Muhammed Mustafa tarafından açıklanmıştır. Daha sonra da Hazret-i Ali tarafından diğer sahabelere, oradan da tüm velilere dalga dalga yayılmıştır.Bu görüş, Muhyiddin Arabi gibi bilginler tarafından varlığın birliği ve varlığın görünüşü anlamına gelen “vahdet-i vücut ve vahdeti şuhut anlayışı olarak kabul edilmiştir. Ancak bu görüş, giderek değişik anlamalara neden olmuş ve  “tüm mevcudat Allah” tır şeklinde bir panteizim görüşü ortaya atılarak yanlış bir çizgiye oturtulmuştur. Daha sonraları bu görüşün de yanlış olduğu anlaşılmış ve yıllar sonra Ahmet Faruk Serhendi isimli bir zat tarafından tekrar gerçek anlamına kavuşturulmuştur. “Mevcut olan her şey Allah” tır tezini savunan maddeci görüş yerine, “mevcut olan sadece Allah” tır, yani Allah’tan başka mevcut yoktur görüşü kabul edilmiştir.Burada Hazret-i Ali’nin şu açıklaması çok önemlidir. Hazret-i Ali Efendimiz şöyle diyor; “bu âlemde bulunan tüm varlıkları, Allah’tan ayrı görmeyin. Allah’ı da bu varlıkların dışında ve ayrı görmeyin. Ancak, şunu da sakın aklınızdan çıkarmayın, Allah’ı Allah, varlıkları da varlık olarak görmesini bilin ki şirke düşmeyesiniz. Çünkü gerçekte mevcut olan sadece Allah’tır. Bu konu hakkında Hazret-i Peygamberimiz de, “Allah vardı ve onunla birlikte hiçbir şey yoktu” demiştir. Hz. Peygamber’in bu açıklaması, Hazret-i Ali’ye sorulduğunda “hâlâ da öyledir” diyerek cevap vermiştir.Bu konuyu tam olarak anlayabilmek için kâinat adı verilen kitabın çok iyi incelenmesi ve okunması gerekir ki, bu da Hazret-i Peygamber Efendimize gelen ilk ayet, yani “oku” emridir. Bu kitabın kaynağı ise bizzat “insan ve evren” dir.Okumak denildiğinde, kitap okumayı değil, tüm kâinatı okumalıyız. Bunun için de önce mutlak kudret olan Allah’ın varlığını ve daha sonra da Allah’ın halifem dediği insanı, tanımalıyız. Mutlak kudret, görünmesi ve bilinmesi mümkün olmayan bir varlık değildir. Mutlak kudret, daima insanlarla beraber olduğu gibi, bu evrendeki her varlıkta ve o varlığın kendi nispetine göre mevcuttur. Vereceğim Kur’an’ın şu ayetleri de söylenenleri doğrulamaktadır: “Allah, göklerin ve yerin nurudur...”Şu ayette de: “Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin kendisine fısıldadıklarını biliriz ve biz ona şah damarından daha yakınız.”
Tarikatta çok önem arz eden Fena ve Beka mertebeleri, aslında “Tevhit” makamları olarak bilinirler. Daha önce de söylediğimiz gibi, Fena mertebeleri, yok oluş, yokluk gibi anlamlar taşır. Beka makamları ise, içe dönüş, madde âlemden mana âlemine geçiştir. Bir başka deyişle zahir âlemden kurtulup,  şuur ve şuur ötesi hallere geçerek miraca ulaşmaktır. Beka makamlarında zahirdeki haller değil, iç âlemdeki haller müşahede edilir. Bu müşahedeler zevk haline geldiğinde yaşanır. Göz ile görünen ne varsa manaları şuurda hissedilir. Şuurdan ne mana çıkıyorsa zahirdeki yansımaları ile cevaplar bulur.  Bu hal kâinatı kendi bedeni ile okuma devresine geçmektir. Sadece Cemü’l Cem makamında içteki batın ile dıştaki zahir aynı bilinir ve görülür.