RUMELİ VE TÜRK ALP ERENLERİ
Seyid Ali Sultan ve Vakayinameler (VII)
Dünkü yazının devamı......... Büyük tekke diye anılır. Tekkenin Kızıltepe mezrasında türbesi bulunan Seyid Ali Sultan’ın anısına binaen buraya bir meydan evi inşa edilmiş olup “Yukarı Dergâh” ismiyle anılmaktadır. Biraz daha yukurda bulunan diğer bir dergâh daha vardır ki buna da “Aşağı Dergâh” denilmektedir. (1) Değerli araştırmacı Ahmed Hezarfen tarafından Başbakanlık Osmanlı Arşivleri titizlikle incelenerek söz konusu dergâhın 1829 tarihi itibarı ile devletçe gasp edilen vakıf ve mamelek envanterine deklare edildiği anlaşılmıştır. Ayrıca Dimetoka Sancağı’nın, Çirmen Livasında Mürsel Gazi veya Mürsel Baba (Balım Sultan’nın babası), adına kayıtlı bir tekke daha bulunmaktadır. Söz konusu bu tekke, bugün bir oda büyüklüğünde, 1.5 metre kadar taştan duvarlarla çevrili olup üstü açıktır. (2)
Dimetoka Dergâh’ı 1826 yılında II. Mahmut tarafından başlatılan yeniçeri-Bektaşi “kıtal”inden nasibini almış ve tahrip edilerek kapatılmış son post-nişin olan İbrahim Cefai Baba ise şehit edilmiştir. 1807 yılında Hakk’a yürümüş bulunan ve Kruja (Görice) kentindeki Nepravişte kasabasında kurulu “Abdullah Melcan” Dergâhı’nın ilk post-nişini Kemalettin İbrahim Şemimi Baba tarafından Elbasan’da bir tekke inşa edilmiş ve bu tekke, yıllar sonra, Dimetoka Dergâhı’nın şehit edilen son post-nişini İbrahim Cefai Baba Tekkesi olarak anılmıştır. Cefai Baba Tekkesi’nin son post-nişini ise önceleri Bağdat Kâzımiye Dergâhı’nın post-nişinliğini deruhte eden ve şehitlik dergâhı post-nişini Halife Nafi Baba’nın nasipli mücerret Halife Selman Cemali Baba olup, bu zât 1943 yılında Hakk’a yürümüştür. Tekirdağlı Belediye Başkanı Hasan Cemali Baba ile genellikle karıştırılır. (3)
Özetleyecek olursak Kızıldeli Dergâhı, I. Murat’ın son yıllarında veya büyük ihtimalle Yıldırım Bayezıt tarafından vakfedilmiştir. Kaynaklarda şu ifadeler bulunuyor: “Dimetoka kazasında medfun Es-Seyid Ali namı diğer (Kızıldeli) diyar-ı Rumeli şeref-i İslamla müşerref oldukta bile geçüb zikrolan köylere 804 tarihli bir mülknâme ile mutasarrıf bulunmaktadır.”
Hayatının son yıllarına dair fazla bilgi bulunmamasına rağmen Rumeli’de Batıni veya İçsel İslam’ın en büyük temsilcilerinden olduğu, Alevi-Bektaşi felsefesini en mükemmel bir şekilde temsil ettiği kesindir. Kendi velayetnamesinde Horasan ekolüne mensup olduğu beyan edilmekle beraber Anadolu’da da doğmuş olabilir.
Seyid Ali Sultan’ı Osmanlıların henüz Rumeli’ye geçmediği bir dönemde Saruhan beylerinin arasında olduğunu görüyoruz. Bilindiği gibi o yıllarda Anadolu’da çok yaygın olan Vefai-Babai inancı hâkimdi. Buna rağmen Kızıldeli Sultan, Balkanlar’a yerleşip kendi tekkesini kurunca, Hacı Bektaş Veli’nin başlatmış olduğu Bektaşilik ekolünün öncülüğünü yaparak, yanında buluna dervişleri ile etrafına topladığı halka kendi mistik anlayışını yaymıştır. Hatta denilebilir ki Rumeli’nin Türkleşmesi ve İslamlaşması sürecinde çok etkili olmuştur. Balkanlar’da Balım Sultan’ın kurumlaştırdığı Bektaşiliğin öncülerinden sayılan Seyid Ali (Kızıldeli) Sultan’ın 1402 veya 1412 yılından kısa bir müddet sonra Hakk’a yürüdüğü düşünülmektedir.
Seyyid Ali Hakkında Söylenen Deyişler
Gene İmam nesli zuhura geldi
Biri Elmalı’da Bursa’da kaldı
En küçük kardaşı Rumeli’n aldı
Dillerde söylenen Seyyid Ali’dir
Bir atın kavm ile deryaya girdi
Hiç aman vermedi küffarı kıldı
Gâzi Evranos Beğlerin Muhsin’e saldı
Sana medh etdiğim Kızıldeli’dir
Koru Yaylası’ndan meskenin gören
Çadırın yerinde mutfağın kuran
Yedi köşe yerde temel bırakan
Sana medh etdiğim Kızıldeli’dir
Meskenimdir deyip çöküp oturan
Kuru şişle dut ağacın bitiren
Otman Baba’yı bulut ile getiren
Sana medh etdiğim Kızıldeli’dir
Baba Pınarı’nı bina eyledi
Gör şu Yezid’lere n’etdi neyledi
Baba İbrahim bunu böyle söyledi
Sana medh etdiğim Kızıldeli’dir
Dillerde söylenen Seyyid Ali’dir.
Erenler serveri ol pîrim Ali
Ser-çeşme olmuştur Urum iline
Ağaçtan Zülfikar ol gerçek veli
Ol dem tekbir oldu pîrin beline
Abdal Musa Sultan Şah himmet kıldı
Denedi kılıcı şah taşı böldü
Bütün Urumeli İslam’a geldi
Fetih Surelerin almış diline
Kırklar azm eyledi Elmalı şehri
Görün Boğazhisar’da ol böldü bahri
Bolayır’da küffara eyledi kahrı
Ol dem kılıç aldı şahım eline
Bilin Tanrı Dağı şahın otağı
Hışmından kan kuşandırırdı dağı
Gelibol üstünde ol kuru dağı
Ol dem âşık oldum şahın diline
Şahımın refiki gaziler beğler
Hışm eyler küffara ciğerin dağlar
Gerçek âşıkların methini söyler
Ol dem âşık oldum şahın yoluna
Şahım himmet ile sancak götürür
Kalenin temelin alt üst getirir
Tanrı Dağ üstüne çökmüş oturur
Meskenimdir deyü geldi diline
Seyyid Ali Sultan kırkların başı
Gazi Evrenos beğlerin yarı yoldaşı
Görün Sarıkız’da ol çaldı taşı
Ol dem kuvvet verildi şahın koluna
Horasan mülkünden Hoy’dandır aslı
Şah İmam Hasan’dır şahımın nesli
Mürşidine bend ol ey Geda Muslî
Kıyamette alsın elin eline
Aşağıda Mürsel Bali Kasım Kurbanına katılanlardan Gümülcüne konsolosu, Gümülcüne Müftüsü, Kızıldeli Pos-nişini Mehmet Koç Baba, Hüseyin Başar Baba, fakir ve benim cemimin rehberi rahmetli Halil Ölmeztürk, Mahmut Erik Aydın Baba ve diğer ziyaretçiler ile kurbanların pişirildiği ocakları görüyorsunuz.
S O N
Yarın bir başka alperen Otman Baba ile devam edecek, inşallah…
Hakkı SAYGI (BABA)
__________________________
1) Burada adı geçen “Yukarı Dergâh ve Aşağı Dergâh konusu, Demir Baba Velayetnamesi’nde uzun uzun anlatılmaktadır. Bak. Hakkı Saygı, Demir Baba Velayetnamesi, s. 68, 69, 70, Saygı Yay. 1997-İstanbul
2) 22/01/2012, Hakkı Saygı
3) Ahmer Hezarfen,. Tarihi Belgeler Işığında Kızıldeli Sultan Dergâhı, Cem Vakfı Yayınları: 14, s. 34-35, 2006-İstanbul
4) Doğan Kaya, C.Ü. Fen-Ed. Fak. Türk Dili ve Ed. Böl. Öğretim Üyesi-Sivas Uluslararası Türk Dünyası İnanç Önderleri Kongresi, 23-28.11.2001. (Sivas Kaynaklı Cönklerde Kızıldeli)