RUMELİ VE TÜRK ALP ERENLERİ
Sarı Saltuk (I)
Kronolojik sıraya göre önce Sarı Saltuk Baba Sultan’la başlamak istiyorum. Sarı Saltuk Hazretleri, günümüzden asırlarca önce, yani XIII. yüzyılda yaşamış bulunan bir Türkmen Alp erenidir. Aynı zamanda Sarı Saltuk; Müslüman ve Hıristiyan çevrelerde yüzlerce yıldan beri yaşamakta olan böylesine büyük bir kültürün temsilciliğini yapmış, hatta Anadolu ve Rumeli'nin fethi esnasında gazalara katılan, kahramanlığı ve manevi gücü ile daha yaşarken efsane¬vi bir şahsiyet haline gelmiştir.
Ne yazık ki, böylesine mistik bir evliyanın destansı şahsiyeti ile ilgili bilgileri; başta Saltuk adına kaleme alınmış Saltukname, XIV. yüzyılın Batılı seyyah İbni Battuta’nın teşkil ettiği, Evliya Çelebi ve diğer Batılı gezginlerin seyahatnameleri, Sarı Saltuk türbe ve zaviyeleri ile bu vakıf ve zaviyelerde yaşayan dervişlerin faaliyetleri hakkındaki tahrir kayıtları ile Alevi-Bektaşi inancı ile ilgili velayetnamelerden öğreniyoruz.
Sarı Saltık’ın Anadolu ve Anadolu’dan Rumeli’ye geçiş serüvenini, aşağıda isimlerini vereceğim vakayineme ve velâyetname gibi eserlerden vermeye çalışacağım.
Vekayiname deyince ilk akla gelen hiç şüphe yok ki, II. İzzettin Keykavus ve kardeşleri arasında geçen taht mücadelesi ile İzzettin Keykavus ve Sarı Saltuk’un pek çok Türkmen ailesiyle birlikte Dobruca’ya yaptıkları göç olayını da içine alan; II. Murat zamanında Yazıcızade Ali tarafından Türkçeye tercüme edilen “Tevarhih-i Âl-i Selçuk”tur. (1) Bu eser, başta J. Von Hammer’den, Jean Deniy, Paul Wittek ve Aurel Decai’ye kadar Sarı Saltuk ve ona bağlı olarak Dobruca’daki Türkmen iskânı meseleleri ile uğraşan şarkiyatçıların temel başvuru kaynağı olmuştur. (2)
Dünkü yazımda belirttiğim gibi, tarihe Babai Ayaklanması olarak geçen isyan, 23 Temmuz 1240 yılında Selçuklular tarafından bastırılmıştı. Bu isyan sonunda Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar arasında 1243 yılında meydana gelen Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti mağlup oldu ve Moğol egemenliği altına girmişti. Moğol yönetimi altına giren Selçuklu Sultanı II. Gıyasettin Keyhüsrev, 1246 yılında vefat etti. Onun yerine büyük oğlu II. İzzettin Keykavus, hükümdar oldu. Ancak Moğolların kardeşi Rüknettin Keykavus’u desteklemesi sonunda kardeşler arasında uzun süren bir taht mücadelesi başladı. Bu mücadeleyi sürdüremeyeceğini anlayan II. İzzettin Keykavus, ailesini ve hazinesini alarak mahiyetiyle birlikte 1261 yılında Bizans’a sığındı.
Bir müddet sonra II. İzzettin Keykavus, mahiyetinde bulunan kumandanlardan Ali Bahadır ve Uğurlu ile birlikte imparatorun huzuruna çıkarak “Türk taifesi” olarak, hayatlarını yaylak ve kışlak olarak idame ettirdikleri için devamlı bir yerde kalmanın ve şehir hayatının kendilerini sıktığını söylerler ve kendisinden, mahiyeti ve Anadolu’dan kendilerine tabi olan Türkmen aileleriyle birlikte kışın kışlayacak, yazın da yaylayacak bir arazi tahsis edilmesini talep eder. Bizans İmparatoru VIII. Mihail, onların bu arzusunu j, yani bugün bir kısmı Bulgaristan’da bir kısmı da Romanya sınırları içinde ve Karadeniz’e kıyısı olan, o vakitler meskûn olmayan Dobruca arazisini tahsis eder. (3)
Diğer tarafta Sarı Saltuk’a manevi olarak bağlı bulunan kalabalık bir Türkmen topluluğu da Moğol ve Selçuklu baskısına dayanamayarak, II. İzzettin Keykavus’un yanında yer alırlar ve 1264 yılında II. İzzettin Keykavus ile birlikte Dobruca’ya gelip yerleşirler.
Yazının devami sabırsızkıkla beklendiği için yarını beklemeden veriyorum.
Hakkı SAYGI
_________________________
1) İbn Bibi’nin Selçuklu tarihinin, II. İzzettin Keykavus ile kardeşi Rükneddin Kılıç Aslan arasında geçen taht mücadelesini konu alan bir eserdir.
2) A. Yaşar Ocak. Sarı Saltık, Popüler İslamın Balkanlar’daki Destani Öncüsü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, s. 2. 2002-Ankara
3) Bk. Yazıcızade v. 376 a: Seyyid Lokman, s. 9 vd; Georgii Pachymeris, De Michaele er Andronca Palaelogis, nşr, Immanuel Bekkerus, Bonnae 1835, I.129 vd; Nicephorgregors, Byzantina Historia, nşr. Immenuel Bekkerus, Bonnae 1829. I.82.